De grondsauna

De eerste sauna’s waren waarschijnlijk slechts uitgegraven kuilen in de helling van een heuvel. Deze werden voornamelijk gebruikt als onderdak tijdens de wintermaanden. Voor warmte werden in de kuil stenen opgewarmd totdat ze gloeiend heet waren. Daarna werd er water over de stenen gegooid om stoom te creëren waardoor er meer warmte werd afgegeven. De temperatuur liep zo hoog op dat de mensen hun kleren konden uittrekken.

Finland

In Finland zijn nog een aantal van deze “holsauna'” of “maa sauna’s” te vinden. Het woord sauna is een oud Fins woord waarvan de precieze betekenis niet geheel duidelijk is. Verwacht wordt dat de oorspronkelijke betekenis schuilt in het type onderdak zoals hierboven wordt omschreven, waardoor het vaak vertaald wordt als “kuil”.

De eerste sauna’s werden voornamelijk gebruikt voor onderdak en daarnaast voor het nemen van een bad. Behalve dit allereerste type sauna is de saunaruimte gescheiden van de woonruimte. Dit werd al beschreven in documentatie uit de 12de eeuw. De meer geavanceerde grond- of holsauna had een dak dat werd ondersteund door boomstammen en een deur opgehangen aan scharnieren. Dit type sauna wordt nog steeds gebruikt in Finland.

De Rooksauna

Het standaard type sauna dat al sinds jaar en dag bestaat is de rechthoekige ruimte gemaakt van boomstammen. In deze ruimte staat op een plateau een open kachel met stenen. Dit is de originele savusauna (rooksauna), voor veel Finnen nog steeds ongeëvenaard. Als de stenen in de kachel worden verwarmd cirkelt de rook van het brandende hout door de ruimte. De rook verdwijnt uiteindelijk via een gat in het dak of via de deur die op een kier wordt gezet. De rook maakt de ruimte zwart waardoor het noodzakelijk is dat de grond en de banken worden gewassen voordat men erop gaat zitten. De rook laat een prettige aroma achter.

Tot het begin van de 20ste eeuw was de rooksauna de enige sauna die er was. Ondanks de prettige aroma en de zachte löyly heeft het een aantal nadelen: het opwarmen duurt enige tijd, de banken en vloer moeten elke keer schoon worden gemaakt en er bestaat een reële kans op brand. Ongeveer 100 jaar geleden werd er een ander type kachel ontwikkeld die de rooksauna begon te overtreffen: de stenen van de sauna werden bedekt met een metalen top in de vorm van een kegel.

Deze metalen constructie werd vast gemaakt aan een schoorsteen waarlangs de rook werd afgevoerd. Een luik boven de schoorsteen kon open of dicht. Op die manier werd de temperatuur van de sauna beheerst. Ook werd het luik gebruikt om water op de stenen te kunnen gooien. Het opwarmen van een rooksauna duurde 3-4 uur. Daarna moest de sauna nog een paar uur neerslaan voordat het echte baden kon beginnen.

Met de schoorsteensauna kon men vrijwel direct na het doven van het vuur de sauna betreden. Dit nieuwe type sauna verspreidde zich snel en in de jaren vijftig waren de helft van alle sauna’s in Finland van dit type. In het oosten en het noorden van het land bleven de rooksauna’s langer bestaan. In veel plaatsen werden de nieuwere sauna’s naast de bestaande rooksaunas gebouwd. Doordat het opwarmen en onderhouden van de schoorsteensauna’s veel makkelijker is werden de rooksauna’s niet meer gebruikt. Zij rotten weg en werden neergehaald. In de rooksauna en schoorsteensauna gaan de vlammen van het vuur direct door de stenen. Het baden kan dus pas beginnen als de vlammen zijn gedoofd.

Kachel voor continue warmte

In de jaren dertig werd nog een ander type sauna uitgevonden: ook met een schoorsteen maar ditmaal raakt het vuur de stenen niet direct. De stenen liggen in een metalen bak boven het vuur en worden opgewarmd via ijzeren elementen die zich tussen de stenen bevinden en de warmte verspreiden. Het vuur brandt continu, ook als de sauna wordt gebruikt. De intensiteit van het vuur bepaalt de temperatuur van de stenen en de sauna.

Een sauna van dit type kan al na 30 minuten na het aansteken van het vuur worden gebruikt. Een grote tijdwinst. Aan de andere hand moet het vuur constant in de gaten worden gehouden en vinden veel mensen dat de kwaliteit van de löyly niet gelijk staat aan de löyly die men ervaart in een schoorsteensauna, laat staan een rooksauna. Echter, het praktische en gebruikersvriendelijke karakter van de nieuwe kachel heeft het tot de populairste houten sauna in Finland gemaakt.

Elektrische kachel

De elektrische kachel is de nieuwste uitvinding in de geschiedenis van de Finse sauna. Het werkt in principe op dezelfde manier als de houten sauna met continue warmte, maar in plaats van een brandend vuur worden elektrische resistors gebruikt om de stenen op te warmen. Het gebruikersgemak van de sauna heeft ertoe geleid dat dit type sauna het meest populair is geworden in Finland van alle soorten sauna’s.

In veel locaties, zoals hotels en flatgebouwen, waar houten sauna’s taboe zijn, vormen de elektrische kachels de enige mogelijkheid voor het hebben van een sauna. Het aantal stenen werd teruggebracht naar 15-20 kg in de kleine kachels en naar 60-120 kg in de grotere kachels. De löyly werd droger. Over het algemeen genomen beschouwd men de elektrische kachels als minder goed dan de hout verbrandende kachels. Zij zijn zeker het verst verwijderd van de originele sauna, maar het is ook waar dat een goede elektrische kachel beter is dan een slechte houten kachel.